ΛΕΥΚΟΝΟΙΚΟ, της Μεσαρκάς καμάρι

Τι να πρωτοθυμηθώ από σένα,
 αγαπημένο μου Λευκόνοικο;

Τα κάτασπρά σου σπίτια, τις πεντακάθαρες αυλές σου
τον απέραντο κάμπο της Μεσαορίας
που ήταν πηγή κάθε αγαθού;

Κι όπως πολύ εύστοχα διαζωγραφίζει τη ζωή μας στο Λευκόνοικο με τη γραφίδα της η ποιήτριά μας και αγαπημένη μας φιλόλογος Πρεσβυτέρα Κούλα Παρασκευά:

«Στα απλωτά σεντόνια του
πλούσιος ο αμητός.
Κάθε σπίτι και «ευφορία» αγαθών.
Και «ευφορία» χαράς και πραότητας και ιλαρότητας.
Και προπαντός «ευφορία» αυτάρκειας.
 Όλα τα είχαν. Παράπονο κανένα.
Και «δόξα τω Θεώ».
Κιτρινόχρωμες αχτίδες να θερμαίνουν τη γη και τους ανθρώπους».

Κάτασπρο ήταν το πρώτο σπίτι, γι’ αυτό ονομάστηκε Λευκόνοικο.

Λευκόνοικο πολυαγαπημένο!
«Εσού που τ’ άλλα τα χωρκά
είχιες μιαν άλλην χάριν
ήσουν μια αμματόπετρα
της Μεσαρκάς καμάριν!» Α. Αντωνίου

Ευλογημένη γη του Λευκονοίκου μας!
Γη ελληνική, των Αχαιών, των Μυκηναίων, των ηρώων του Ομήρου. Από τον 7^ο π.Χ. αιώνα η σκαπάνη των αρχαιολόγων έφερε στο φως Ιερό, αφιερωμένο στον Θεό του φωτός, τον Απόλλωνα!
Αψευδείς μάρτυρες τα αγάλματα που κοσμούν το Κυπριακό Μουσείο.
Εδώ οι άνθρωποι ανέπτυξαν πολιτισμό για 3,000 χρόνια! Μάρτυρές μας οι πέτρες, τα χώματα, τα αγάλματα, οι κρυμμένοι θησαυροί της γης μας, η γλώσσα, το πατροπαράδοτον ήθος και έθος, οι εικόνες, θαυμάσια δείγματα βυζαντινής τέχνης. Ευτυχώς, Θεία Προνοία, τα καλύτερα έργα βρίσκονται στο Βυζαντινό Μουσείο στη Λευκωσία.
Το Λευκόνοικο, τον καιρό της Φραγκιάς, έκανε για έδρα του ο επαναστάτης Ρε Αλέξης!
Τον καιρό της Τουρκοκρατίας το Λευκόνοικο ήταν, στις αρχές του 19^ου αιώνα, το πιο μεγάλο και το πιο πλούσιο σε παραγωγή χωριό της Κύπρου! Για να καταλάβουμε τη διαφορά του Λευκονοίκου από τα άλλα χωριά ως προς το μέγεθος της παραγωγής φτάνει να πούμε ότι «το Λευκόνοικο είχε 215 μόδια Κυπριώτικα σιτάρι, η Αθηαίνου 114 μόδια, η Αραδίππου 94, η Άχχια 139, η Μόρφου 25, το Ιδάλιο 82, η Λύσις 59, το Τρίκωμο 16, το Πραστειόν 41».

Κι ύστερα σαν ήρθαν στο νησί μας οι μεγαλόσχημοι της Γηραιάς Αλβιώνος, ο πρώτος Άγγλος διοικητής της Αμμοχώστου, ο λοχαγός Swaine, σταμάτησε κατά την περιοδεία του στο Λευκόνοικό μας. Ήταν το πιο σπουδαίο χωριό (most important) της επαρχίας, γι’ αυτό ο Διοικητής προτιμά να διανυκτερεύσει σ’ αυτό.

Γη σιταρομάνα, γη παχιά, πλούσια, ευλογημένη.

Άνθρωποι τίμιοι, εργατικοί και φιλόπονοι, εραστές της γης τους που τους αντάμειβε με το παραπάνω σαν ερχόταν καλοχρονιά. Γέμιζαν οι Αποθήκες Σιτηρών που ήταν, και ακόμη είναι, οι πιο μεγάλες στο νησί μας!
Τα τελευταία χρόνια στον Άγιο Φωκά, στα βόρεια του Λευκονοίκου, άρχισαν τα περιβόλια με τα χρυσόμηλα και τα καϊσιά, που ήταν πρώιμα.

Άνθρωποι χορτάτοι, φιλόξενοι, άνθρωποι του ήθους, του μέτρου και της αρχοντιάς, της ευπρέπειας, της λεβεντιάς και της πίστης στον Θεό.
Είχαμε δυο εκκλησίες, του Αρχαγγέλου Μιχαήλ και του Σωτήρος, και έξη ξωκκλήσια: του Σταυρού, του Προφήτη Ηλία, των Αγίων Θεοδώρων, της Αγίας Ζώνης, του Αγίου Φωκά και του Αγίου Γεωργίου στη Μελούντα.

Η εκκλησία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ μας κινδύνευε να καταρρεύσει, και χάρη στις προσπάθειες της Δικοινοτικής Τεχνικής Επιτροπής για τον Πολιτισμό και του Δήμου μας, αναστηλώθηκε, και σήμερα ο ναός μας στέκει αγέρωχος και μεγαλόπρεπος.

Άνθρωποι του καθήκοντος και του χρέους, με αξίες αγέραστες και ιδανικά απαράμιλλα.
Παρόντες σε κάθε κάλεσμα της πατρίδας.
Πολλά τα παλληκάρια που έδωσαν το άλικο αίμα τους για τη λευτεριά τούτης της γης. Από τα Οκτωβριανά του 1931, το 1945, τον αγώνα της ΕΟΚΑ, τις διακοινοτικές ταραχές, τις μάχες της Τηλλυρίας και την εισβολή του 1974.
Δεν θα μπορούσα να παραλείψω τη συμμετοχή του Λευκονοίκου στον Απελευθερωτικό Αγώνα της Ε.Ο.Κ.Α. Το Γυμνάσιο Λευκονοίκου, ιδιαίτερα, αποτέλεσε φυτώριο αγωνιστών με πλούσια δράση.
Ποιος μπορεί να ξεχάσει την καταδρομική επιχείρηση της πενταμελούς ομάδας Αυξεντίου στις 4 Νοεμβρίου 1955 εναντίον του Αστυνομικού Σταθμού Λευκονοίκου, απ’ όπου απέσπασαν όλο τον οπλισμό του;
Ένα άλλο γεγονός που σημάδεψε τη ζωή του Λευκονοίκου ήταν και το κάψιμο του Ταχυδρομείου μας στις 3 Δεκεμβρίου του 1955 κατά τη διάρκεια διαδήλωσης των μαθητών του Γυμνασίου μας ενάντια στα μέτρα του Κυβερνήτη Σερ Τζων Χάρντιγκ. Ακολούθησε πενθήμερο κέρφιου και οι συνδημότες μας αναγκάστηκαν να πληρώσουν 2000 λίρες πρόστιμο.
Αξίζει να αναφέρουμε και τα γεγονότα στη διάρκεια της παρέλασης της 25^ης Μαρτίου του 1945, όταν οι αστυνομικές δυνάμεις στο κέντρο του Λευκονοίκου άνοιξαν πυρ εναντίον μελών των Λαϊκών Οργανώσεων που επέμεναν να φτάσουν στο σωματείο τους και να διαλυθούν. Αυτή τη μέρα έχασαν τη ζωή τους τρία άτομα. Μια μελανή σελίδα στη ζωή της κωμόπολής μας.

Άνθρωποι της γνώσης!
Κορώνα στο κεφάλι τους η μόρφωση.
Στο Λευκόνοικο λειτουργούσε κοινοτική Σχολή από το 1840 που τη συντηρούσαν οι γονείς των μαθητών.

Καμάρι του Λευκονοίκου, αλλά και  όλης της γύρω περιοχής, ήταν το Γυμνάσιό μας. Το 1938 ιδρύθηκε από έναν φιλοπρόοδο εκπαιδευτικό, τον Ανδρέα Λοϊζίδη, ένα ιδιωτικό σχολείο με την επωνυμία «Εμπορικόν Κολλέγιον Λευκονοίκου».

Το 1940 το σχολείο έγινε κοινοτικό και μετονομάστηκε σε «Ανωτέρα Σχολή Λευκονοίκου» η οποία το 1947 θα μεταφερθεί σε νέο σχολικό κτήριο στον λόφο του Προφήτη Ηλία και θα πάρει το όνομα του ευεργέτη της, του Γεωργίου Καμιντζή. Η «Καμίντζειος Ανωτέρα Σχολή Λευκονοίκου» το 1960, με την ανεξαρτησία, θα ονομαστεί «Ελληνικόν Γυμνάσιον Λευκονοίκου» κι αργότερα «Γυμνάσιον Λευκονοίκου».

Με τα Ιωνικού Ρυθμού Προπύλαιά του,
μεγαλόπρεπα, επιβλητικά, αρχαιοπρεπή,
το αέτωμα, το γείσο, τους κίονες.
Με τα γιασεμιά να μεθούν ακόμα την ψυχή μας.

Καύχημα του Γυμνασίου μας η μεγαλοπρεπής Αίθουσα Τελετών, την οποία εγκαινίασε ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος στις 26 Μαΐου του 1968, μια από τις λίγες στο νησί μας, επιβλητική και μεγαλόπρεπη, που ανεγέρθηκε πάλι με δωρεά του ευεργέτη μας Γεώργιου Καμιντζή!

Αξίζει να αναφέρουμε το Α΄ Περιφερειακό Φεστιβάλ Λευκονοίκου το 1959 με τις αρχαιοελληνικές στολές,  με τα κορίτσια με τους ολόλευκους χιτώνες και  με τα κάνιστρα στο κεφάλι, με τα διαδήματα, και τις κοπέλες που ενσάρκωναν τη Θεά των Όφεων, τη μινωική θεά της Γονιμότητας, τη γυμνόστηθη, με τον μικρό πάνθηρα στο κεφάλι, που κρατά από ένα φίδι σε κάθε χέρι. Το φεστιβάλ καταχειροκροτήθηκε και στο ΓΣΠ, όπου το παρουσίασαν, και απέσπασε άριστες κριτικές.
Τελευταίος Γυμνασιάρχης μας ο αείμνηστος Λυκούργος Κάππας ο οποίος χρημάτισε και Υπουργός Παιδείας και Πολιτισμού, ένας αξιόλογος πνευματικός άνθρωπος, ένας αξιαγάπητος άνθρωπος, ένας ευπατρίδης.

Άνθρωποι που πίστευαν στην κοινωνική δικαιοσύνη και τον Ουμανισμό!
Γι’ αυτό και στην κωμόπολή μας γεννήθηκε ο Συνεργατισμός το 1909, στις 22 Νοεμβρίου.
Ως Λευκονοικιάτες σεμνυνόμαστε για τους προγόνους μας που υπήρξαν οι σκαπανείς του Συνεργατισμού στο νησί μας. Τους μακαρίζουμε, γιατί το Λευκόνοικο στις πρώτες δεκαετίες του 20^ουαιώνα μεσουρανούσε στο στερέωμα της κυπριακής υπαίθρου. Εκεί γίνονταν παγκύπρια αγροτικά συνέδρια, εκεί γεννήθηκε η πρώτη ελληνική Συνεταιριστική Αγροτική Τράπεζα που απάλλαξε τους αγρότες από τον βραχνά της τοκογλυφίας, η «Χωρική Τράπεζα Λευκονοίκου». Οι δυο σκαπανείς ήταν ο δάσκαλος Μάρκος Χαραλάμπους και ο Ιωάννης Οικονομίδης, δικηγόρος, βουλευτής, Διευθυντής της Τράπεζας Κύπρου, που εισηγήθηκε τον νόμο περί Συνεργατικών Εταιρειών ο οποίος ψηφίστηκε από τη Βουλή το 1914.

 Άνθρωποι που διακρίνονταν για τη χαρά της ζωής, το γέλιο, την αγάπη για τη διασκέδαση.
Θερινό και χειμερινό σινεμά του Φυρίλλα, το θερινό κέντρο και σινεμά Πανόραμα, του Παναγιώτη Χαραλάμπους, το κέντρο-ζαχαροπλαστείο Ακρόπολις, το «Αγροτόσπιτο» του Πανίκκου Χατζηκακού.

Άνθρωποι φιλοπρόοδοι, της κοινωνικής προσφοράς, της ενασχόλησης με τα κοινά.
Ο Δήμος Λευκονοίκου ιδρύθηκε την 1^η Απριλίου του 1939. Πρώτος Δήμαρχος ο γιατρός Χρίστος Μιχαλόπουλος.
Οι γυναίκες του Λευκονοίκου διακρίνονταν για την εξυπνάδα, τον δυναμισμό, την πάστρα, την τιμή, τη νοικοκυροσύνη  και την αξιοσύνη τους.

«Όπου τζ’ αν πάω οι στράτες σου μπροστά μου,
τ’ άσπρα σου σπίθκια,
οι αυλάες σου ανοικτές.
Τζιαι οι καλές Λευκονοιτζιάτισσες
να παραβκαίνουν στο νοικοτζυρκόν
τζιαι στη φιλοξενίαν». Κ. Παρασκευά

Οι πιο πολλές γεύτηκαν από τα μέσα του περασμένου αιώνα, το αγαθό της μόρφωσης. Πολλές οι καθηγήτριες και οι δασκάλες από τον περασμένο αιώνα.

Οι Λευκονοικιάτισσες, επίσης, ήταν ξακουστές υφάντρες. Ύφαιναν τα πολύχρωμα λευκονοικιάτικα υφαντά τους, που ετοίμαζαν με γούστο και μεράκι.

«Τι χρώματα, σε αρμονία! Ήταν ένα θαύμα εκείνα τα χρώματα!
Το λευκό του Λευκόνοικου
Το κόκκινο της φωτιάς
Το μπλε του ουρανού του βαθυγάλανου
Το πράσινο της χλόης του Μεσαρίτικου κάμπου
Το κιτρινωπό του χρυσού σταριού
Και πολλά ξόμπλια. Πόσα ξόμπλια…» Κ. Παρασκευά.

Οι χρυσοχέρες νοικοκυρές του Λευκονοίκου, όπως και της γύρω περιοχής, ήταν αξεπέραστες στην κατασκευή κάθε λογής ζυμαρικών, με κορυφαία τα τουμάτσια, τα διπλοπουρέκκια, τις διπλοπισιήδες και την τσιπόπιτα. Επίσης, διακρίνονταν και στην παρασκευή των λουκουμιών του γάμου
Το Λευκόνοικο ήταν επίσης φημισμένο για το οφτόν που το έφτιαχναν με αρκετή μαεστρία, όπως και για το γιαούρτι.
Αναντίλεκτα, το Λευκόνοικο σεμνύνεται και για τον ποιητή της 9^ης  Ιουλίου 1821,  τον Βασίλη Μιχαηλίδη, τον Μητροπολίτη Κιτίου Κυπριανό, τον
Άρχοντα Πρωτοψάλτη Θεόδουλο Καλλίνικο κ.ά.

Καταληκτικά, το Λευκόνοικο είχε Δικαστήριο, Νοσοκομείο, Φαρμακεία, ιδιωτικά ιατρεία, Οδοντιατρείο, Αστυνομικό Σταθμό, Κτηνοτροφικό Σταθμό, Υγειονομικό Σταθμό, Κυβερνητικό Γραφείο Γεωπόνου, Φυτώριο, κοινοτικό νηπιαγωγείο, Δημοτικό Σχολείο, Γυμνάσιο, Συλλόγους, αρτοποιεία, αλευρόμυλους, βιοτεχνία-εργοστάσιο κατασκευής αναψυκτικών, επιπλοποιεία, σταθμούς βενζίνης, πολλά εμπορικά καταστήματα, χρυσοχοείο,  μηχανουργεία, ελαιοτριβείο, ζαχαροπλαστεία, Δημοτικό Σφαγείο, εργοστάσιο έτοιμων ενδυμάτων, Ηλεκτροπαραγωγικό Σταθμό. Ανάμεσα στους εξαίρετους τεχνίτες ήταν και αυτοί που εφηύραν την πρώτη αλωνιστική στο νησί μας.

Τότε, το Λευκόνοικο μεσουρανούσε. Δημιουργούσε. Πρόκοβε. Έγραφε Ιστορία.
Σήμερα, τα παιδιά του Λευκονοίκου μεγαλώνουν μακριά του, στης προσφυγιάς τις στράτες. Είθε να δώσει ο Θεός να ζήσουν στη γη των προγόνων τους. Εμείς έχουμε χρέος να τους μάθουμε την Ιστορία μας και τον Πολιτισμό που κουβαλήσαμε μαζί μας. Για να τον μεταλαμπαδεύσουν στις επόμενες γενιές. Μέχρι την άγια ώρα της επιστροφής.

«Σε πήρε ο Τούρκος τζ’ αλυσώθης
μα’ γιω σε κουβαλώ μες στην καρκιάν μου»
Κούλα Παρασκευά

Ζήνα Λυσάνδρου Παναγίδη
Δήμαρχος Λευκονοίκου
(Λήφθηκαν στοιχεία από το έργο του π. Κυριάκου Ρήγα)