Ιστορία-Ίδρυση του Δήμου
Η ιστορία της Αθηένου έχει την ίδια διάρκεια που έχει και ο Ελληνισμός στην Κύπρο.
Αναζητώντας τις αρχές της ύπαρξής της, φτάνει κανείς στους πρώτους Έλληνες που έφτασαν στην Κύπρο, περισσότερο από 3.000 χρόνια πριν και εγκαθίδρυσαν τα πρώτα ελληνικά βασίλεια στο νησί. Ανάμεσα στα αρχαία εκείνα βασίλεια ήταν ως γνωστό και το Βασίλειο των Γόλγων.
Ο Θεόκριτος, ήδη από τον 3ο αιώνα π.Χ. αναφέρεται στους Γόλγους λέγοντας πως είναι πόλη της Κύπρου που πήρε το όνομα της από τον Γόλγο, γιο του Άδωνη και της Αφροδίτης. Οι Γόλγοι έγιναν πανελλήνια γνωστοί από τη λατρεία της Αφροδίτης, που τιμόταν εκεί πριν ακόμα εισαχθεί η λατρεία της στην Πάφο.
Η σημερινή Αθηένου, λίγο νοτιότερα από τους αρχαίους Γόλγους, φαίνεται να έχει το όνομα αυτό από τους πρώτους χρόνους της Φραγκοκρατίας, χωρίς ωστόσο να ‘ναι ξεκάθαρο από πού προήλθε αυτό.
Η Αθηένου είναι ένας από τους αρχαιότερους Δήμους της Κύπρου, αφού λειτουργούσε ως Δήμος από το 1926.

Ιστορικά Χαρακτηριστικά
Η Αθηένου βρίσκεται στα νότια της πεδιάδας της Μεσαορίας. Επί τουρκοκρατίας ήταν οδικός κόμβος, στο μέσο περίπου του δρόμου που ένωνε το λιμάνι της Λάρνακας με την πρωτεύουσα Λευκωσία. Αξιοποιώντας την πλεονεκτική αυτή θέση πολλοί Αθηαινίτες επιδόθηκαν στο επικερδές επάγγελμα του  κιρατζή (αγωγιάτη, μουλάρη) μεταφέροντας με τις μούλες τους ανθρώπους και εμπορεύματα όχι μόνο στις προαναφερθείσες πόλεις αλλά και σε διάφορα άλλα μέρη της Κύπρου. Κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας (1571 – 1878) οι περισσότεροι Ευρωπαίοι που ταξίδεψαν στην Κύπρο και έγραψαν γι’ αυτή χρησιμοποίησαν Αθηενίτες κιρατζήδες κατά τις περιηγήσεις τους στο νησί. Οι κιρατζήδες συνέβαλαν σε σημαντικό βαθμό στην ανάπτυξη της Αθηένου.
Ανασκαφές που έγιναν από την Εβραϊκή Αρχαιολογική Αποστολή, έδειξαν ότι η περιοχή της Αθηένου ήταν κατοικημένη τουλάχιστον από τον 14ο αιώνα π.Χ.  Τον 12ον αιώνα Αχαιοί από την πόλη Σικυώνα της Πελοποννήσου ίδρυσαν στην περιοχή αποικία. Αρχηγός τους ήταν ο Γόλγος, ο οποίος έδωσε και το όνομά του στην πόλη. Ερείπια της οχυρωμένης πόλης των Γόλγων βρίσκονται ένα χιλιόμετρο βόρεια της Αθηένου. Οι Γόλγοι γνώρισαν την μεγαλύτερη ακμή τους κατά την κλασική περίοδο (5ος και 4ος αιώνες π.Χ.). Η σημαντικότερη αιτία της ακμής τους ήταν η ύπαρξη στην περιοχή ιερού της Γολγίας Αφροδίτης με πανελλήνια φήμη. Είναι μάλιστα πολύ πιθανό το επίθετο Γολγία της θεάς να είναι εκείνο που έδωσε το όνομα στην πόλη. Η πόλη παρήκμασε κατά την ελληνιστική περίοδο (294 – 58 π.Χ.) μετά την πολιορκία και την κατάληψή της από τον Πτολεμαίο Α΄ στο τέλος του 4ου ή στις αρχές του 3ου αιώνα π.Χ. Ο οικισμός εξακολούθησε να υπάρχει κατά την περίοδο της ρωμαιοκρατίας (58 π.Χ. – 330 ή 395 μ.Χ.) και κατά τη βυζαντινή περίοδο (330 ή 395 – 1191 μ.Χ.), άγνωστο με ποιο όνομα. Το όνομα Αθηένου αναφέρεται για πρώτη φορά στο «Χρονικό» του Κύπριου χρονογράφου Λεόντιου Μαχαιρά, που έζησε μεταξύ του 1360 και 1450 μ.Χ. κατά την περίοδο της  φραγκοκρατίας (1192 – 1489). Το όνομα Αθηένου παρέμεινε αμετάβλητο μέχρι σήμερα, αν και σε βενετικούς χάρτες σημειώνεται παρεφθαρμένο ως Atirna. Οι Τούρκοι ονόμασαν την Αθηένου Κιρατζίκιοϊ, δηλαδή χωριό των κιρατζήδων (αγωγιατών, μουλάρηδων).
Τα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας η Αθηένου διοικητικά ανήκε στον καζά ή κατηλίκι (επαρχία) της Αμμοχώστου και στον ναχιέ (nahieh = υποδιοίκηση, διαμέρισμα) της Μεσαορίας. Αυτό ίσχυε και κατά την πρώτη δεκαετία της αγγλοκρατίας, ενώ στην συνέχεια η Αθηένου υπήχθη στην επαρχία Λευκωσίας και στο διαμέρισμα Deyirmenlik ή Κυθρέας. Από το 1927 η Αθηένου ανήκει στην επαρχία Λάρνακας.
Το 1926 η Αθηένου έγινε δημαρχούμενη κωμόπολη. Με αίτηση των κατοίκων της το δημαρχείο καταργήθηκε το 1935, αλλά επανιδρύθηκε  το 1948. Έκτοτε λειτουργεί ανελλιπώς και αποτελεί εξόχως σημαντικό παράγοντα της ανάπτυξης της Αθηένου.

Ονομασία-Τοποθεσία
Η σημερινή Αθηένου φαίνεται να έχει το όνομα αυτό από τους πρώτους χρόνους της Φραγκοκρατίας, χωρίς ωστόσο να ‘ναι ξεκάθαρο από πού προήλθε αυτό. Πολλοί υποστηρίζουν πως το όνομα Αθηένου προήλθε από τη λέξη «άττα» ή «άθθα» που σημαίνει μεγάλη πέτρα και πως δήλωνε έτσι το πετρώδες έδαφος στην περιοχή του χωριού. Άλλοι υποστηρίζουν πως το όνομα δόθηκε στο χωριό από μερικούς κατοίκους των Αθηνών που ήλθαν και κατοίκησαν στην περιοχή, για να θυμούνται την πόλη της καταγωγής τους. Άλλοι ανάγουν το όνομα σε κάποιο Λουζινιανό που ονομαζόταν Ετιέν, ο οποίος είχε τσιφλίκι στην περιοχή κι έλεγαν «πάμε στου Ετιένου». Σιγά – σιγά αυτό έγινε «στην Αθηένου».
Είναι γεγονός πως ο Λεόντιος Μαχαιράς ήδη από τον 13ο αιώνα αναφέρεται στην Αθηένου με το γνωστό σ’ εμάς όνομά του. Γράφοντας για τους αγίους της Κύπρου, ο Λεόντιος Μαχαιράς αναφέρει: « ………… ο Άγιος Φώτιος πλησίον της Αθηένου….».
Επί αγγλοκρατίας (1878 – 1960) η Αθηένου έχασε την προνομιούχα θέση της, επειδή η Λευκωσία και η Λάρνακα συνδέθηκαν με νέο δρόμο, που περνούσε από το Πυρόι και την Κόσιη. Ένας δευτερεύων δρόμος ένωνε την Αθηένου με τον δρόμο Λευκωσίας – Λάρνακας σε σημείο κοντά στο Πυρόι. Μέσω Πυρογιού  η απόσταση Αθηένου – Λευκωσία ήταν 13 μίλια (21 χιλιόμετρα) και Αθηένου – Λάρνακα 16 μίλια (26 χιλιόμετρα). Μετά την κατάληψη του Πυρογιού από τα τουρκικά στρατεύματα τον Αύγουστο του 1974, η Αθηένου συγκοινωνούσε με τη Λευκωσία με νέο δρόμο, που ενωνόταν με τον δρόμο Λυμπιών – Δαλιού – Λευκωσίας. Μέσω του δρόμου αυτού η απόσταση Αθηένου – Λευκωσία είναι  35 χλμ., ενώ η απόσταση έως τη Λάρνακα μέσω Κόσιης είναι 27 χλμ. Από το 1989 η Αθηένου συγκοινωνεί με τη Λευκωσία και τη Λάρνακα και μέσω αυτοκινητόδρομου (highway)  τεσσάρων λωρίδων, με τον οποίο συνδέεται δευτερεύων δρόμος από την Αθηένου σε σημείο κοντά στα Λύμπια. Μέσω του αυτοκινητόδρομου των τεσσάρων λωρίδων η απόσταση Αθηένου –  Λευκωσία είναι  38 χλμ. Για τη Λάρνακα  η σύνδεση με τον αυτοκινητόδρομο γίνεται κοντά στην Κόσιη και η απόσταση είναι 33 χιλιόμετρα. Από το 2003 η Αθηένου συνδέθηκε με την Λάρνακα και μέσω δρόμου που περνά έξω από το Αβδελλερό και ενώνεται κοντά στην Αραδίππου με τον αυτοκινητόδρομο Λάρνακας – τουριστικής περιοχής Αγίας Νάπας και Παραλιμνίου.
Δρόμος ανατολικά της Αθηένου την συνδέει με το τουρκικό χωριό Μελούσεια (απόσταση 3,5 χλμ.) και απ’ εκεί με την Τρεμετουσιά, το Άρσος και τη Λύση, όπου ενώνεται με τον παλιό δρόμο Λευκωσίας – Αμμοχώστου. Βορείως της Αθηένου είναι το τουρκικό χωριό Αγιά  (απόσταση 3 χλμ.) και το ελληνικό  Τύμπου (απόσταση 5 χλμ.) με ελαφριά απόκλιση προς τα ανατολικά το πρώτο και προς τα δυτικά το δεύτερο. Η σύνδεσή τους με την Αθηένου γινόταν με χωματόδρομους. Βορειοδυτικά της Αθηένου είναι το μεικτό χωριό Πυρόι (απόσταση 6 χλμ.) και 1 χιλιόμετρο πιο πέρα το Μαρκό. Νοτιοδυτικά της Αθηένου είναι το τουρκικό χωριό Πετροφάνι (απόσταση 3 χλμ.) και 2 χιλιόμετρα πιο πέρα ο αρχαιολογικός χώρος της Μάλλουρας. Νοτίως της Αθηένου είναι το Αβδελλερό (6 χλμ.) και νοτιοανατολικά οι Τρούλλοι (7 χλμ.). Ο παλιός δρόμος Αθηένου – Αβδελλερού ασφαλτοστρώθηκε το 2003, ενώ εκείνος προς τους Τρούλλους παρέμεινε αμαξιτός.

Σημεία Αναφοράς και Ειδικού Ενδιαφέροντος
Στο παραδοσιακό κέντρο και πυρήνα της Αθηένου διατηρούνται αυθεντικά τα χαρακτηριστικά της μεσαορίτικης αρχιτεκτονικής κληρονομιάς. Η πολιτική διατήρησης και αναβίωσης στο παραδοσιακό κέντρο αλλά και ευρύτερα στη δημοτική περιοχή είναι και ήταν βασική επιδίωξη του Δήμου Αθηένου παρόλες τις επεμβάσεις, τις νεότερες προσθήκες και τη φθορά που φέρει το πέρασμα του χρόνου.
Ο Δήμος Αθηένου. με βασική επιδίωξη να εφαρμόσει πολιτική διατήρησης και αναβίωσης του παραδοσιακού κέντρου αλλά και της ευρύτερης περιοχής, προχώρησε σε αγορά αξιόλογων και σοβαρής Αρχιτεκτονικής αξίας, αλλά και σημαντικής ιστορικής αναφοράς κτισμάτων, με σκοπό τη μετατροπή τους σε διατηρητέα, αναδεικνύοντας την παραδοσιακή τοπική αρχιτεκτονική κληρονομιά και πολιτισμό. Μερικά από αυτά, που είναι ειδικού ενδιαφέροντος,  είναι τα πιο κάτω.

1. Πατρική Οικία Μοναχού Σταυροβουνιώτη και Τυροκομείο. Εδώ γίνεται παρουσίαση της παραδοσιακής παρασκευής χαλλουμιού.
2. Οικία Γιωρκή και Φωτεινής Πουγεράση. Έχει ενοικιασθεί σε ιδιώτες και λειτουργεί ως ξενώνας και καφετέρια, με το όνομα «Αθηαινώ».
3. Παραδοσιακός Αλευρόμυλος. Εδώ γίνεται παρουσίαση της παραδοσιακής παρασκευής ψωμιού.
4. Παλιό καφενείο που λειτουργεί ως Πολυκέντρο Νεότητας.
5. Επίσης, σε συνεργασία με το Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου, έχει αναπαλαιωθεί το παλιό «Χάνι», ένα αξιόλογο κτίσμα του παρελθόντος.

Άλλα αξιόλογα σημεία αναφοράς και ειδικού ενδιαφέροντος είναι:

1. Ο αρχαιολογικός χώρος Μάλλουρας, με ανασκαφέντες τάφους και άλλα.
2. Το Καλλινίκειο Δημοτικό Μουσείο, ένα αξιόλογο μουσείο με αρχαία ευρήματα των Γόλγων και της Μάλλουρας, βυζαντινή συλλογή εικόνων του ξακουστού εικονογράφου Καλλίνικου Μοναχού και πολλά άλλα. Το Μουσείο στεγάζεται στο ίδιο οικοδόμημα του επιβλητικού Καλλινίκειου Δημοτικού Μεγάρου.
3. Οι εκκλησίες της Αθηένου. Η παλιά εκκλησία της Παναγίας της Χρυσελεούσης του 1711, κηρυγμένο αρχαίο μνημείο, η εξ ολοκλήρου εικονογραφημένη σε οροφή και τοίχους νέα εκκλησία της Παναγίας της Χρυσελεούσης, στην οποία φυλάγονται η Παντόφλα του Αγίου Σπυρίδωνα και οστά του πολιούχου Αγίου της Αθηένου Αγίου Φωκά, οι παλιές εκκλησίες του Αγίου Φωκά και του Αγίου Γεωργίου και άλλες.
4. Το εξαιρετικό Κωνσταντίνειο Δημοτικό Πάρκο.

Στοιχεία της Αθηένου στον Εθνικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Κύπρου
Ο Δήμος Αθηένου και το Καλλινίκειο Δημοτικό Μουσείο Αθηένου, μετά από έρευνα και συνεργασία με διάφορους φορείς του τόπου, πέτυχαν μέχρι σήμερα την εγγραφή τριών στοιχείων στον Εθνικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Κύπρου. Τα στοιχεία είναι: «Δαντέλες βενίς» ή «πιττωτές» και αθηενίτικη ολόπλουμη δαντέλα (2015), «Η παράδοση της αρτοποιίας στην Αθηένου» (2018) και «Το πανηγύρι του Αγίου Φωκά στην Αθηένου» (2018).

Επίσης, για το 2018 η Κυπριακή Εθνική Επιτροπή UNESCO σύμφωνα με απόφαση της Ειδικής Επιτροπής για την Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά, προ έγκρινε  το «αθηενίτικο λοκούμι του γάμου» για να ενταχθεί στα «Έθιμα του παραδοσιακού κυπριακού γάμου», που είναι ήδη εγγεγραμμένα στον Εθνικό Κατάλογο.

Άλλες Πληροφορίες

1. Στην Αθηένου ανθεί ο Εθελοντισμός. Ο Δήμος έχει εγκριθεί ως Πόλη Καλής Πρακτικής, στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού Προγράμματος URBACT, ενώ εγκρίθηκε και ως Επικεφαλής Δικτύου Μεταφοράς της Καλής Πρακτικής σε άλλες 7 πόλεις της Ευρώπης.
2. Αρχές Οκτωβρίου κάθε χρόνο διεξάγεται με μεγάλη επιτυχία στο Κωνσταντίνειο Δημοτικό Πάρκο Παγκύπριο Φεστιβάλ Αθηενίτικων Προϊόντων, όπου παρουσιάζονται όλα τα Αθηενίτικα προϊόντα (γαλακτομικά, ψωμί, τραχανάς, γλυκά, αυγά, οφτό αθηενίτικο, είδη πανηγυριού, κούνες αθηενίτικες, γλυκά του κουταλιού, λικέρ, παραδοσιακά κεντήματα και άλλα. Στο φεστιβάλ γίνεται αναπαράσταση παραγωγής χαλλουμιού, γλυκού αμυγδάλου και αθηενίτικου ψωμιού, ενώ αυτό εμπλουτίζεται με εξαιρετικές καλλιτεχνικές δραστηριότητες.