Ιστορική Αναδρομή
Λάπηθος. 14 μόλις χιλιόμετρα από την πόλη της Κερύνειας, κτισμένη αμφιθεατρικά στους πρόποδες του Πενταδάκτυλου, απλώνεται ανάμεσα στους λεμονόκηπους και φθάνει μέχρι τη θάλασσα.
Ο τόπος της δεν έπαψε να κατοικείται ούτε στιγμή. Αρχαιολογικά ευρήματα, αρχαίοι τάφοι, εκκλησίες και ξωκκλήσια, συνθέτουν αδιάλειπτα το σκηνικό του αρχαίου και του χριστιανικού κόσμου.
Ιδρυτής της αρχαίας πόλης Λαπήθου ο Πράξανδρος από τη Λακωνία της Πελοποννήσου. Ήταν ένα από τα δέκα Βασίλεια της Κύπρου και γνώρισε πλούτη και μεγάλη δόξα.
Μέσα από πολέμους και μάχες με τους εκάστοτε εισβολείς, οι άνθρωποί της κατάφεραν να επιβιώσουν και να μετατρέψουν την κωμόπολή τους σ’ έναν επίγειο παράδεισο. Το 1878 ανακηρύχθηκε ως Δήμος κι άρχισε ν’ αναπτύσσεται ραγδαία σ’ όλους τους τομείς. Την πορεία της ανέκοψε βίαια ο Αττίλας με τη βάρβαρη εισβολή στην Κύπρο τον Ιούλη του 1974. Ύστερα από σκληρές και άνισες μάχες, η Λάπηθος έπεσε στα χέρια των Τούρκων στις 6 Αυγούστου του 1974.
Τα μνημεία της καταστράφηκαν, οι εκκλησίες της συλήθηκαν, οι κάτοικοί της εκδιώχθηκαν. Τουρκοκύπριοι και Έποικοι θέλουν τώρα διά της βίας να τη «διαφεντεύουν».
Για πρώτη φορά στα χρόνια της προσφυγιάς και της κατοχής μετά το 1974 οι Ελληνοκύπριοι κάτοικοί της μπόρεσαν να πατήσουν τα χώματά της το 2003, επιδεικνύοντας διαβατήριο για να πάνε ως επισκέπτες-προσκυνητές στην πατρώα γη, που υπομονετικά τους περίμενε,  πληγωμένη και ξεγυμνωμένη.
Η Λάπηθος όμως δεν είναι τόπος για επίσκεψη, αλλά τόπος για επιστροφή!
Η Λάπηθος ήταν μια από τις σημαντικές αρχαίες Πόλεις-Βασίλεια της Κύπρου. Η ιστορία της χάνεται στα βάθη των αιώνων και εκτείνεται από την προϊστορική εποχή μέχρι τα βυζαντινά χρόνια. Κατά την πρωτοβυζαντινή περίοδο η πόλη ήταν γνωστή και με το επίθετο Λάμπουσα, δηλαδή απαστράπτουσα, επειδή έλαμπε εξαιτίας του πλούτου, της ευημερίας και των λαμπρών της οικοδομημάτων. Ίσως και από το λαμπρό φως του φάρου του λιμανιού της.
Η αρχαία πόλη της Λαπήθου ήταν χτισμένη στην παραθαλάσσια περιοχή, απέναντι ακριβώς από τη σημερινή Λάπηθο-Καραβά, στην οποία υπάρχουν ακόμη και σήμερα αρχαία κατάλοιπα. Εκεί όπου στέκει το Ιστορικό Μοναστήρι της Παναγίας της Αχειροποιήτου και ο βυζαντινός ναός του Αγίου Ευλαλίου.
Κοντά στον σημερινό οικισμό της Λαπήθου κατοικούσαν άνθρωποι από την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού. Κατά καιρούς οι ανασκαφές τάφων απέδειξαν ότι τα περίχωρα της Λαπήθου είχαν χρησιμοποιηθεί ως νεκροταφεία από τη Μέση Εποχή του Χαλκού μέχρι τα Αρχαϊκά χρόνια. Η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως εκλεκτά δείγματα αγγειοπλαστικής, μεταλλικά αντικείμενα και εκατοντάδες άλλα μικροτεχνικά έργα. Σε τάφο της Λαπήθου βρέθηκαν τα αρχαιότερα στην Κύπρο, μέχρι σήμερα, κατάλοιπα σκελετού ενός αλόγου.
Στη Λάπηθο βρέθηκαν σημαντικά κεραμικά και χάλκινα αντικείμενα από την Κρήτη, γεγονός που φανερώνει ότι ήδη από την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού υπήρχαν επαφές μεταξύ Κρήτης και βόρειων ακτών της Κύπρου.  Τα αρχαιολογικά ευρήματα  κεραμικής μαρτυρούν ότι στη Λάπηθο υπήρχε από αρχαιοτάτων χρόνων βιομηχανία αγγείων και ότι  υπήρξε κέντρο επεξεργασίας του χαλκού.
Σύμφωνα με  την αρχαία παράδοση, η πόλη της Λαπήθου ιδρύθηκε από Αχαιούς αποίκους, μετά τον μαζικό αποικισμό της Κύπρου από τους Έλληνες, τον 13ο – 12ο αιώνα π.Χ. Ιδρυτής της ο Πράξανδρος από τη Λακωνία της Πελοποννήσου, ο οποίος μαζί με τον Κηφέα και λαό από αποίκους ήλθαν και εγκαταστάθηκαν στη γη της Θεάς των Γόλγων, της Αφροδίτης και της έδωσαν το όνομα Λάπηθος, από το όνομα της ομώνυμης περιοχής της Λακωνίας στην Ελλάδα, «Βουνό των Λαπιθών».
Η Λάπηθος ήταν μια από τις γνωστές πόλεις της Κύπρου, όχι μόνο στα χρόνια της αρχαιότητας, αλλά και αργότερα στα χρόνια τα βυζαντινά και την περίοδο της Φραγκοκρατίας.
Κατά τον 4ο π.Χ. αιώνα, μεταξύ των εννέα Βασιλείων της Κύπρου αναφέρεται και η Λάπηθος, με τελευταίο βασιλιά της τον Πράξιππο. Αρχαιολογικά  ευρήματα μαρτυρούν την ύπαρξη του ελληνικού στοιχείου μαζί με το ετεοκυπριακό, που το καθένα διατηρούσε τα δικά του χαρακτηριστικά.
Την Πρωτοχριστιανική Περίοδο (25μ.Χ.-250μ.Χ.) συνέχιζε να είναι η πρωτεύουσα μιας από τις τέσσερις Επαρχίες της Κύπρου, της Λαπηθίας, και γνώρισε μεγάλη ακμή.
Κατά τα Ελληνιστικά και Ρωμαϊκά Χρόνια η πόλη διέθετε λαμπρά δημόσια οικοδομήματα. Ανάμεσα σ’ αυτά Γυμνάσιο και Θέατρο. Επίσης είχε Γυμναστήριο, Λιμάνι, Ναυπηγείο και πολλά Εργαστήρια.
Το 1821 η Λάπηθος δίνει δυναμικά το παρόν της στους αγώνες για την απελευθέρωση του Γένους. Πολλά παλικάρια  της πολέμησαν και θυσιάστηκαν κατά τη διάρκεια του μεγάλου ξεσηκωμού. Ανάμεσά τους ο Ιωάννης Καρατζιάς, σύντροφος του Ρήγα Φεραίου.
Την 9η Ιουλίου 1821 ο πρόκριτος Χατζηλίας και 16 άλλοι μάρτυρες Λαπηθιώτες και Καραβιώτες έβαψαν τη γη τους με το αίμα τους, από το σπαθί του Τούρκου κατακτητή.
Στ’ ακρογιάλια της, στην περιοχή «Ασπρόβρυση», αγκυροβόλησε με τα καράβια του ο πυρπολητής Κωνσταντίνος Κανάρης, τον οποίο φιλοξένησε στο αρχοντικό του ο Γεωρκάτζης Πασπάλλας. Οι Λαπηθιώτες απλόχερα τον εφοδίασαν με τρόφιμα, χρήματα και με τιμαλφή αντικείμενα, ενώ αρκετά παλικάρια και άλλοι εθελοντές Λαπηθιώτες μπάρκαραν μαζί του για να συμμετάσχουν στην Ελληνική Επανάσταση.
Το 1878 η Λάπηθος ανακηρύσσεται Δήμος, με διοριζόμενο Συμβούλιο και Δήμαρχο.
Σε όλους τους εθνικούς αγώνες η συμβολή της Λαπήθου ήταν σημαντική. Στους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-1913, στον Α’ και Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και στη Μικρασιατική Εκστρατεία, με τον λαμπρό Στρατηγό του Ελληνικού στρατού, τον Λαπηθιώτη Στρατηγό Ιωάννη Τσαγγαρίδη να ξεχωρίζει για την ανδρεία του.
Στα χρόνια της Αγγλοκρατίας (1878-1960) η Λάπηθος είχε την ίδια μοίρα που είχε ολόκληρο το νησί. Σημαντική η προσφορά και η συμμετοχή της στον Αγώνα του 1955-1959.
Το 1964, εξαιτίας των δικοινοτικών ταραχών που ακολούθησαν την ανταρσία των Τουρκοκυπρίων, οι Τουρκοκύπριοι κάτοικοι της Λαπήθου την εγκαταλείπουν με οδηγίες της Άγκυρας και εγκαθίστανται δίπλα στην πόλη της Κερύνειας, στο Τέμπλος.
Το 1974, στις 6 Αυγούστου, κατά τη διάρκεια κατάπαυσης του πυρός και πριν από τη δεύτερη φάση της εισβολής, η Λάπηθος καταλαμβάνεται από τους Τούρκους Εισβολείς.
Ένα κόκκινο μισοφέγγαρο κλέβει τον ήλιο της. Η πορεία της ανακόπτεται και πάλι. Όχι όμως κι η Ιστορία της που συνεχίζει ν’ αναπαύεται ανάμεσα στ’ αδρά μπράτσα του Πράξανδρου και του Διγενή Ακρίτα, κάτω από το λυπημένο βλέμμα του Πενταδάκτυλου…

Θρησκευτικοί Χώροι Λατρείας
Η μεγάλη έκταση της Λαπήθου, ο σχετικά μεγάλος αριθμός του πληθυσμού της, αλλά και η βαθιά πίστη και ευλάβεια των Λαπηθιωτών, ήταν οι λόγοι που η κωμόπολη έχει πολλές εκκλησίες και γύρω απ’ αυτήν αρκετά ξωκκλήσια.
Έξι εκκλησίες διαιρούν τη Λάπηθο σε έξι ισάριθμες ενορίες, οι οποίες παρουσιάζουν χαρακτηριστικά μιας ανεξάρτητης κοινότητας, ενταγμένης στη μεγάλη κωμόπολη της Λαπήθου.
Στην Πάνω Λάπηθο βρίσκονται οι ενορίες της Αγίας Παρασκευής και της Αγίας Αναστασίας. Στην Κάτω Λάπηθο βρίσκονται οι ενορίες του Αποστόλου Λουκά, του Αγίου Θεοδώρου και του Αγίου Μηνά με τις δικές τους εκκλησίες.
Η εκκλησία του Τιμίου  Προδρόμου
Είναι η αρχαιότερη εκκλησία της Λαπήθου, κτισμένη τον 18ο αιώνα στο κέντρο της Λαπήθου.
Το υπέροχο εικονοστάσι της ήταν στολισμένο με ωραιότατες βυζαντινές εικόνες του 1793.
Στο κέντρο της Λαπήθου, σε χώρο μεταξύ των τριών ενοριών Αγίου Θεοδώρου, Τιμίου Προδρόμου και Αποστόλου Λουκά, υπήρχε η έβδομη ενορία του Δήμου Λαπήθου, η οποία ανήκε αποκλειστικά στην οθωμανική κοινότητα, αποκαλούμενη τουρκική συνοικία. Εξυπηρετούσε αποκλειστικά τους Τουρκοκύπριους κατοίκους της Λαπήθου, είχε δικό της Τουρκοκύπριο κοινοτάρχη, τουρκοκυπριακό σχολείο και ξεχωριστούς τόπους λατρείας με δύο τζαμιά.
Μικρά εκκλησάκια, αγκωνάρια της πίστης των Λαπηθιωτών. Συλημένα, χωρίς καμπαναριά και σταυρούς. Ο Τούρκος εισβολέας άλλα μετέτρεψε σε στάβλους ζώων και άλλα σε αίθουσες διδασκαλίας χορού. Στα ερείπιά τους κατοικούν οι Άγιοί μας, που αρνήθηκαν να φύγουν. Το ξωκκλήσι της Αγίας Μαρίνας, στ’ αλώνια της ενορίας του Αγίου Θεοδώρου, λεηλατημένο χωρίς εικόνες και θυμιατά.
Απάνω ψηλά στην περιοχή Κρινιά το μικρό ξωκκλήσι της Παναγίας της Κρινιώτισσας, βυθισμένο κι αυτό στη σιωπή, μισογκρεμισμένο. Αργοανασαίνει, προσμένοντας κάθε άνοιξη μυρωδιές Ανάστασης από τους κατάλευκους κρίνους, που χωρίς να γνωρίζουν από πολέμους και κατοχή, συνεχίζουν ν’ αναφύονται γύρω του, έστω και λιγοστοί.
Ριζωμένο στη Λαπηθιώτικη γη, στο πείσμα των καιρών, στέκει ανεμόδαρτο στους πρόποδες του Πενταδάκτυλου το μικρό ξωκκλήσι του Αγίου Παύλου. Μυρωδιά από λιβάνι και μύρο αναδύονται από τα χαλάσματά του.
Οι πανέμορφες τοιχογραφίες αυτών των δύο ξωκκλησιών, αν και έγιναν έρμαιο στον πανδαμάτορα χρόνο, στέκουν πεισματικά απέναντι στην αδιαφορία του εισβολέα, κόντρα στα ραπίσματα των ανέμων και της βροχής, υπομονετικά κάτω από τη θωριά του καυτού ήλιου, αρνούμενες να εξαφανιστούν από τους ερειπωμένους τοίχους.
Στην ενορία της Αγίας Παρασκευής καρφώνει ο Άγιος Ανδρόνικος τα μάτια του απέναντι στο βαθύ πέλαγο και περιμένει τον Θησέα που θα διώξει τον Μινώταυρο. Στο κατώφλι του χρόνια τώρα οι πρόσφυγες Λαπηθιώτες ανάβουν το καντήλι της υπομονής τους.
Εξωκκλήσι της ενορίας του Τιμίου Προδρόμου είναι ο θαυματουργός Άγιος Γεώργιος ο Εξορινός, όπως καθολικά πιστεύετο, ενώ εκκλησιαστικά ανήκε και αυτό στην ενορία της Αγίας Παρασκευής. Η βόρεια αυλή του Ναού αποτελούσε το όριο των δύο ενοριών.
Σ’ αυτή την ενορία ακούονται ξόρκια και προσευχές για να ξοριστεί το κακό. Ψίθυροι πιστών που φέρνει ο άνεμος από μακριά περιτριγυρίζουν το ξωκκλήσι του Αγίου Γεωργίου του Εξορινού.
Το τελευταίο ξωκκλήσι του θαυματουργού Αγίου Κουρνούτα, βουβό και σιωπηλό, περιμένει υπομονετικά τη στιγμή που θα ξανακαταραστεί τους απίστους, που το βεβήλωσαν για δεύτερη φορά.
Τα ίχνη του Αγίου Αντωνίου χάθηκαν προ πολλού, η μνήμη του όμως παραμένει πιστή και αχώριστη σύντροφος των Λαπηθιωτών.
Το προσκυνητάρι της Αγίας Μαύρης άντεξε τριάντα χρόνια κατοχής, προτού οι άπιστοι εξαφανίσουν τα ίχνη του από την ενορία του Αγίου Μηνά.
Η Αγία Βαρβάρα είχε την ίδια τύχη με το ξωκκλήσι του Αγίου Αντωνίου.
Από ψηλά ο Παντοκράτορας σιωπηλός παρακολουθεί και προστάζει:
«Πάτερ, ἄφες αὐτοῖς· οὐ γὰρ οἴδασι τὶ ποιοῦσι…»

Ξωκκλήσια – Κοιμητήρια
«Αυτά τα εκκλησάκια: το πείσμα του λαού, έξω στην ύπαιθρο – το πείσμα  του που βάσταξε αιώνες».
Γιώργος   Σεφέρης
Αϊρκώτισσα
«Οι νεκροί δεν κοιμούνται – αγροικούν
οι νεκροί δεν κοιμούνται – πονούν
ποιος θα ξεπλύνει την ντροπή»
«Το ξωπόρτι της Αγίας Ευδοκίας
σφάλισε την ντροπή του εισβολέα.
Στο κατώφλι της,  οι Άγγελοι μετρούν
τα  χρόνια της σιωπής – τα χρόνια της υπομονής».
Αρχάγγελος
Η θύελλα του Αττίλα πέρασε·
πίσω της άφησε βαθιά τα σημάδια της.
Από τους γκρεμισμένους τοίχους της σιωπής
ξεδιπλώνει την οργή του.
Δίπλα οι νεκροί ανασαίνουν το μύρο της Ανάστασης.
Άγιος Μάμας
Ανεμόδαρτα ναυάγια της τρικυμίας
που σκέπασε τούτη τη γη των Αγίων.
Άδεια τα μνήματα,  σπασμένοι οι σταυροί.
Όμως οι νεκροί είναι εδώ, ζωντανοί φύλακες
τούτης της γης.  Μοσχομύριστο λιβάνι της άνοιξης
που πάντα έρχεται – πάντα ανθεί.
Άγιος Γεώργιος ο Σπηλιώτης
Αγέρωχο κι ανυπόταχτο το ξωκκλήσι του Αγίου Γεωργίου του Σπηλιώτη ψηλά στον λόφο, μέσα σε μια σπηλιά, δεσπόζει της ενορίας του Αγίου Μηνά. Χωρίς ύμνους και προσευχές αντιμάχεται τον εισβολέα και τον πανδαμάτορα χρόνο.

Εκπαίδευση – Εκπαιδευτήρια

Δημοτικά Σχολεία
Άνθρωποι φιλοπρόοδοι και γνωστικοί οι Λαπηθιώτες επένδυαν στη μόρφωση των παιδιών τους.
Τα πρώτα λίγα γράμματα τα έμαθαν από τους ιερείς.
Ύστερα στα κρυφά σχολειά.
Τέλη του 19ου αιώνα και αρχές του εικοστού λειτουργούν στη Λάπηθο τα πρώτα δύο σχολεία – Αρρεναγωγεία. Το ένα στις αίθουσες της Αγίας Παρασκευής και το άλλο σ’ έναν πανύψηλο βράχο,«Στο Κάστρο», πάνω από το Δημαρχείο. Το Παρθεναγωγείο Λαπήθου, που κτίστηκε στον αυλόγυρο της εκκλησίας της Αγίας Αναστασίας πάνω στον βράχο της Ακρόπολης, αντικατέστησε το μικρό σχολείο για τα κορίτσια που λειτουργούσε σε αίθουσες της εκκλησίας του Αποστόλου Λουκά. Αργότερα, κοντά στο 1945, δημιουργήθηκαν τα μικτά σχολεία.
Στη Λάπηθο του 1974 λειτουργούσαν τρία σχολεία: Η Α’ Αστική, το άλλοτε Α’ Δημοτικό Σχολείο, κοντά στο Δημαρχείο, η Β’ Αστική στην ενορία του Αγίου Θεοδώρου και η παλαιότερη Β’ Αστική, «Το Πάνω Σχολείο», στον ψηλό βράχο δίπλα στην Εκκλησία της Αγίας Αναστασίας, που λειτουργούσε ως Κοινοτικό Νηπιαγωγείο και ως χώρος εργαστηρίων της Α’ Αστικής.
Σχολεία με παράδοση που δίδαξαν στους Λαπηθιώτες μαθητές τις αξίες και τις αρετές, το ήθος και τη φιλοπατρία. Κτήρια επιβλητικά της νεοκλασικής περιόδου, πετρόκτιστα, με τα κιονόκρανα να τους θυμίζουν την καταγωγή τους. Τα σχολεία της Λαπήθου μαζί με άλλα κτήρια αποτελούσαν ξεχωριστά δείγματα πολιτισμού της κωμόπολης και συνέχεια του μακραίωνου πολιτισμού της.

Eλληνικό Γυμνάσιο Λαπήθου
Κτισμένο σ’ ένα ειδυλλιακό καταπράσινο τοπίο στην ενορία του Αγίου Μηνά. Δύο μεγάλα κτηριακά συγκροτήματα με θαυμάσια αρχιτεκτονική, που του πρόσδιδαν μνημειακό χαρακτήρα και συμπλήρωναν την ομορφιά της θελκτικής κωμόπολης.
Η ιστορία του ξεκινά το 1910, όταν υπό την αιγίδα του τότε Μητροπολίτη Κερύνειας οι Λαπηθιώτες και οι Καραβιώτες ίδρυσαν την «Ανωτέρα  Ελληνική Σχολή Λαπήθου-Καραβά».
Τριάντα χρόνια αργότερα αρχίζει η σταδιακή ανέγερση του σχολικού κτηρίου με εισφορές των κατοίκων και εράνους στο εξωτερικό από απόδημους Λαπηθιώτες. Πρωτολειτούργησε το 1943 και έγραψε τη δική του ιστορία στα δρώμενα της Λαπήθου, αλλά και ολόκληρης της Επαρχίας Κερύνειας.
Το Γυμνάσιο της Λαπήθου αποτελούσε κέντρο πολιτιστικών εκδηλώσεων και άλλων δραστηριοτήτων. Στελεχωμένο με ακούραστους σκαπανείς των γραμμάτων και του πνεύματος, ανέδειξε ξεχωριστές φυσιογνωμίες, που με τη δημιουργική τους πορεία λάμπρυναν ακόμα περισσότερο την όμορφη κωμόπολη.
Στην αξεθώριαστη μνήμη των Λαπηθιωτών παραμένουν ζωντανές οι γιορτές των ανθεστηρίων που διοργανώνονταν στην αυλή του Γυμνασίου, οι παραστάσεις αρχαίας τραγωδίας, οι γυμναστικές επιδείξεις, οι αγώνες και άλλες λαμπρές εκδηλώσεις. Αθλητικό φυτώριο ολόκληρης της Επαρχίας Κερύνειας, μέσα από το οποίο ξεπετάχτηκαν αθλητές και πρωταθλητές που είχαν πάντοτε στόχο τους το «ευ αγωνίζεσθαι».
Στις 6 Αυγούστου του 1974, στην αυλή του περήφανου Ελληνικού Γυμνασίου Λαπήθου, μέσα από τους βομβαρδισμούς και τη φωτιά, παίχτηκε η τελευταία σύγχρονη τραγωδία της Λαπήθου και των ανθρώπων της. Κάτω από ένα φεγγάρι κόκκινο – μισό, η Λάπηθος «εάλω»…

Αναμορφωτική Σχολή Λαπήθου
Στο παραλιακό μέτωπο, μεταξύ της Ακτής Κανάρη και δυτικά της Παναγίας της Αχειροποιήτου,  λειτούργησε το 1943 η μοναδική στην κατηγορία της Παγκύπρια Αναμορφωτική Σχολή Λαπήθου (The Reform School of Lapithos). Την περίοδο της ανεξαρτησίας της Κυπριακής Δημοκρατίας μετονομάστηκε σε Αναμορφωτική Σχολή Λαμπούσης.
Καταργήθηκε λίγα χρόνια μετά το 1974,  όταν νέες νομοτεχνικές υποδομές και νέα δεδομένα δεν επέτρεψαν την περαιτέρω λειτουργία της. Μεταπολεμικά λειτούργησε για ακόμη πέντε χρόνια, μέχρι το τέλος του 1979 με νέα μορφή, στις εγκαταλειμμένες στρατιωτικές εγκαταστάσεις των Άγγλων “Salamandra”, στα Πολεμίδια Λεμεσού. Η Σχολή ανάμεσα στις πλατιές λαϊκές μάζες των κατοίκων της περιοχής Λαπήθου-Καραβά ήταν γνωστή με την ονομασία «Το Σωφρονιστήριο της Λαπήθου».
Κατά παραδοχή των Άγγλων, η Σχολή από την αρχή της λειτουργίας της είχε εκπληκτικά αποτελέσματα και πρωτοπορούσε ανάμεσα στις χώρες της Κοινοπολιτείας.  Οι νεαροί τότε αδικοπραγούντες τρόφιμοι της Σχολής (παιδιά κάτω των 18 ετών), χρειάζονταν περισσότερη φροντίδα και προστασία, γι’ αυτό και στόχος της Σχολής ήταν η εκπαίδευση παρά η τιμωρία, κάτι που εφαρμόστηκε στην πράξη και πέτυχε πλήρως.

Λαϊκές Τέχνες
Η Λάπηθος ήταν το μεγαλύτερο και σημαντικότερο κέντρο βιοτεχνίας της Κύπρου. Τα κυριότερα είδη βιοτεχνίας που αναπτύχθηκαν εκεί είναι η Αρχιτεκτονική, η Αγγειοπλαστική, η Μεταξουργία, η Υφαντική, η Κεντητική, η Μεταλλουργία, η Καλαθοπλεκτική και η Ξυλογλυπτική.
Τέχνη είναι η επιδεξιότητα του ανθρώπου  να μπορεί να εκτελέσει ένα χειρωνακτικό έργο με βάση την ικανότητά του, την εμπειρία και την εφαρμογή των τεχνικών του γνώσεων στην πράξη. Οι παραδοσιακοί τεχνίτες ήταν κυρίως αυτοδίδακτοι και αποκτούσαν ικανότητες και εμπειρίες μόνο με την άσκηση της τέχνης τους, παρακολουθώντας από κοντά τούς παλαιότερους και έμπειρους τεχνίτες. Η δυνατότητα μόρφωσης μέσω βιβλίων και θεωρίας ήταν απειροελάχιστη,  αλλά και αν υπήρχε τέτοιο ενδεχόμενο, τα πράγματα ήταν ακόμη πιο δύσκολα, γιατί όλοι αυτοί οι παραδοσιακοί τεχνίτες, παρ’ όλο που ήταν φιλότιμοι και εργατικοί, στην πλειοψηφία τους ήσαν κυρίως αγράμματοι.
Όλες σχεδόν οι χειρωνακτικές τέχνες παρουσιάστηκαν στη Λάπηθο και ήταν αλληλένδετες και αλληλοεξαρτώμενες μεταξύ τους, γι’ αυτό και δικαίως μέχρι σήμερα η Λάπηθος χαρακτηρίζεται ως το «μεγαλύτερο πολυεργαστηριακό κέντρο της Κύπρου», με μοναδικές περγαμηνές σε έργα, αντικείμενα και κατασκευές.

Αρχιτεκτονική
Aρκετοί Λαπηθιώτες πρωτομάστορες της οικοδομικής τέχνης υπήρξαν ονομαστοί τεχνίτες και περιζήτητοι κατασκευαστές, αφήνοντας πίσω τους έργα και οικοδομήματα, τα οποία προκαλούν τον θαυμασμό, την απορία και πολλά αναπάντητα ερωτηματικά στους σημερινούς αρχιτέκτονες, πολιτικούς μηχανικούς και εργολάβους. Μέσω της οικοδομικής τέχνης εντοπίζουμε τα ξεχωριστά και εντυπωσιακά στοιχεία της Λαϊκής Αρχιτεκτονικής, τα οποία την περιβάλλουν και την προβάλλουν παγκύπρια.
Στη λιθόκτιστη αρχοντική οικοδομή της Λαπήθου, εκτός από τον λειτουργικό εσωτερικό διαχωρισμό, έπρεπε και η εξωτερική εμφάνιση να είναι πάντοτε όμορφη και εντυπωσιακή με τις αψιδωτές σκαλιστές καμάρες, τις καμαρόπορτες, τους κουζοστάτες, τα σιδεροασφαλισμένα παραθυρόφυλλα και αρσέρες, ενώ πολλά αρχοντικά διανθίζονταν στην πρόσοψή τους, τόσο με την εγχάρακτη ημερομηνία κατασκευής τους, όσο και με τα χαρακτηριστικά πανέμορφα σκαλιστά οικόσημα.
Όπως ήταν φυσικό, οι Λαπηθιώτες τεχνίτες και πρωτομάστορες δεν περιορίστηκαν να κτίζουν μόνο στη δική τους κωμόπολη. Τα έργα τους καταμαρτυρούν παρουσία σ’ ολόκληρη την Κύπρο, αν κρίνουμε από τα επιτεύγματά τους. Στη Λευκωσία συναντούμε μέχρι σήμερα κτίσματα,  όπως το Ελένειο Δημοτικό Σχολείο, τα ξενοδοχεία Ακροπόλ, Νικοσία Πάλας και Ρήγαινας. Στην Επαρχία της Πάφου τη Βρύση των Πεγειώτισσων, τη Βρύση της Λυσούς, την εκκλησία του Αγίου Μηνά στο Νέο Χωρίο Πάφου, την εκκλησία του Αγίου Μάμα στην Περιστερώνα Πάφου.  Στον Πύργο Λεμεσού θαυμάζουμε την εκκλησία της Παναγίας της Aϊπυργώτισσας και τόσα άλλα.

Κεραμική – Αγγειοπλαστική
Ιδιαίτερα η Λάπηθος φημίζεται για την Αγγειοπλαστική της τέχνη, της οποίας η προέλευση χάνεται στα βάθη των αιώνων και ακουμπά στο 5000 π.Χ., σύμφωνα με τις μαρτυρίες των αρχαιολογικών ευρημάτων.
Η παράδοση θέλει την τέχνη των πήλινων αγγείων στη Λάπηθο να την εφεύρε ο Κινάρας ή Κινύρας και από γενιά σε γενιά διατηρήθηκε μέχρι σήμερα.
Η φήμη των Λαπηθιώτικων αγγείων και κυρίως των «αλειφτών» δεν περιορίστηκε μόνο στην Κύπρο, αλλά ταξίδεψε σε πολλές χώρες του κόσμου. Παίρνοντας άργιλο από τη γη τους και νερό από τις πηγές τους, που δεν στέρευαν ποτέ, με μαστοριά και φαντασία δημιουργούσαν στον τροχό περίφημα αγγεία ξεχωριστής τέχνης.
Δείγματα αξιόλογης κεραμικής τέχνης, που έχει φέρει στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη, ακόμη και ο τροχός της αγγειοπλαστικής, αποδεικνύουν περίτρανα ότι η τέχνη επεξεργασίας του πηλού ήταν ανεπτυγμένη και βαθιά ριζωμένη στον χώρο της αρχαίας Λαπήθου, εδώ και αιώνες. Αγγεία κεραμικής τέχνης από σημαντικές ανασκαφές που προέρχονται από τα πανάρχαια χρόνια (3000 π.Χ.)  αποτελούν τις πιο έγκυρες και αδιάψευστες μαρτυρίες.
Τα περίφημα και μοναδικά στο είδος τους «αλειφτά» της Λαπήθου είναι έργα απαράμιλλης τέχνης, ομορφιάς χρωμάτων και τεχνοτροπίας.  Αποτελούν μέχρι σήμερα τη συνέχεια της Βυζαντινής Μεσαιωνικής Κεραμικής Τέχνης, διατηρώντας την πανδαισία και τη φωτεινότητα των χρωμάτων και των σχεδίων τους, τη λαμπρότητα και τη μεγαλοπρέπεια των κεραμικών αντικειμένων, της πάλαι ποτέ κραταιάς και ακμάζουσας Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Σιδηρουργία – Mεταλλουργία
Η Σιδηρουργία και η Μεταλλουργία ήταν τέχνες που αναπτύχθηκαν σε μεγάλο βαθμό στη Λάπηθο. Η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως ευρήματα που αποδεικνύουν ότι η Λάπηθος από τα αρχαία χρόνια ήταν κέντρο επεξεργασίας σιδήρου και χαλκού.
Στα «κωμοδρομιά» της Λαπήθου κατασκεύαζαν με εξαιρετική μαεστρία ποικιλία γεωργικών εργαλείων και είδη οικιακής χρήσης, όπως τα γνωστά «τσιακκούθκια», μαχαίρια, τσεκούρια και δρεπάνια γνωστά ως «Λαπηθιώτικα».
Ο σιδηρουργός της Λαπήθου, κάτω από τα άγρυπνα μάτια και την εποπτεία του Αρχαίου θεού  Ήφαιστου, καταϊδρωμένος και μουντζωμένος, σφυρηλατεί ακατάπαυστα το ατσάλι μέσα στη φωτιά και πάνω στο αμόνι, μέχρι να φέρει στην τελική τους μορφή έτοιμα για χρήση τα κάθε λογής μεταλλικά εργαλεία και αντικείμενα.
Η Σιδηρουργία στη Λάπηθο ανάγεται στα πανάρχαια χρόνια, με τεκμήρια και αντικείμενα που κοσμούν πολλά Μουσεία, τόσο στην Κύπρο, όσο και στο εξωτερικό.
Η Σιδηρουργία, η τέχνη – βιομηχανία επεξεργασίας του σιδήρου, είναι μια από τις αρχαιότερες πολυσύνθετες τέχνες, που αναπτύχθηκαν στη Λάπηθο και άφησε τη σφραγίδα της μέχρι το 1974, αλλά η εισβολή δεν κατάφερε να την αναστείλει και συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας.
Δεν ήταν μόνο τα δρεπάνια, τα τσεκούρια, τα λαπηθιώτικα μαχαίρια και «τσιακκούδκια» που κατασκεύαζε ο παραδοσιακός τεχνίτης. Μπορεί το λαπηθιώτικο «τσιακκούδι» να ήταν το σήμα κατατεθέν για τον κάθε Λαπηθιώτη, όμως η ευρύτητα των παραγόμενων αντικειμένων ήταν τεράστια.

Kεντητική
Σπουδαία θέση στις Λαϊκές Τέχνες της Λαπήθου είχε και το Κέντημα. Με το σμιλί ή με το βελόνι οι Λαπηθιώτισσες κεντούσαν τα προικιά τους, αλλά και πουλώντας τα πρόσθεταν στο εισόδημα της οικογένειας. Με το βελόνι και την κλωστή κεντούσαν τα περίφημα «ξιφτιτά», ενώ με το βελόνι έφτιαχναν τις περίφημες δαντέλες. Πολλές φορές τα λαπηθιώτικα κεντήματα βραβεύτηκαν σε εκθέσεις του εξωτερικού. Ανάμεσα σ’ αυτά η δαντέλα της Μερόπης Σιακίδου, που χάρισε στην Κύπρο το χρυσό μετάλλιο στην 8η Διεθνή Μπιενάλε χειροποίητης δαντέλας τύπου «πιπίλλας», το 1998 στην Ιταλία.
Με την Κεντητική τέχνη ασχολείτο ο γυναικείος πληθυσμός της Λαπήθου και κυρίως οι νεαρές κοπέλες, που ξεκινούσαν από μικρή ηλικία για να εξελιχθούν κατόπιν σε έμπειρες κεντήτριες, σε υφάντριες και σε ράπτριες.
Τα θαυμάσια εργόχειρα και τα λαπηθιώτικα κεντήματα, ο βελονόκομπος, το ξιφτιτό, η σταυροβελονιά, το κοπτό, ο ποταμός και η δαντέλα ήταν το καύχημα της Λαπηθιώτικης Κεντηματουργίας.
Κεντημένα πάνω σε τραπεζομάντιλα, μαξιλαροθήκες, μαντίλια, λινά κλινοσκεπάσματα, μεταξωτά υφάσματα και τόσα άλλα, αποσπούσαν τα καλύτερα σχόλια για τη μοναδικότητα της τέχνης και της αριστουργηματικής κατασκευής τους.
Εκτός από την ευχαρίστηση, την ευγενή άμιλλα και τον καλόπιστο ανταγωνισμό μεταξύ των κεντητριών της Λαπήθου, το παραγόμενο κέντημα που περίσσευε από την προίκα της κάθε κοπέλας  αποτελούσε και άριστο προϊόν, διαθέσιμο προς πώληση σε σχετικά καλές τιμές για την τότε εποχή, συμβάλλοντας έτσι θετικά στο οικογενειακό εισόδημα.
Μικροέμποροι της τότε εποχής, οι γνωστοί «Κεντητάρηδες», συντόνιζαν την όλη παραγωγή και στη συνέχεια διέθεταν προς πώληση τα κεντήματα σε κάθε γωνιά της Κύπρου. Κάποιοι ξεπερνούσαν και τα κυπριακά σύνορα, φτάνοντας μέχρι την Ιωνία – Μικρά Ασία, Βενετία και Αγγλία.
Η κλωστή, το βελόνι και το σμιλί και σε ορισμένες περιπτώσεις το ύφασμα, ήταν τα κύρια αντικείμενα και οι πρώτες ύλες που χρησιμοποιούσαν οι γυναίκες της Λαπήθου. Από εκεί και πέρα έπρεπε να επιστρατευτεί η φαντασία, η τελειότητα και η επιδεξιότητα της κάθε κεντήτριας για να παραχθεί κάτι το τέλειο και αξιοθαύμαστο.
Μόνο με αυτόν τον τρόπο, με κλωστή και βελόνι δίχως ύφασμα, μπορούσε να κατασκευαστεί ο μοναδικός βελονόκομπος της Λαπήθου, ένα αρκετά δύσκολο κέντημα με ξεχωριστή τέχνη, ομορφιά και τελειότητα, καθώς και η υπέροχη δαντέλα, γνωστή ως η λαπηθιώτικη «πιπίλλα», μοναδική στο είδος της σ΄ ολόκληρη την Κύπρο.
Ένα άλλο ξεχωριστό κέντημα που γινόταν πάνω σε ύφασμα στη Λάπηθο, από τα πολύ παλιά χρόνια, ήταν το «ξιφτιτό» (αυτό που αργότερα επικράτησε και ως λευκαρίτικο), το οποίο αρχικά συναντούμε πάνω σε μεταξωτό ύφασμα και αργότερα σε λινό.

Υφαντική
Η Υφαντική τέχνη όπως και η Αγγειοπλαστική έχουν στη Λάπηθο μακραίωνη παράδοση και χάρισαν με τα αριστουργήματά τους μεγάλη φήμη στην κοινότητα. Το 1955 στη Λάπηθο λειτουργούσαν 500 αργαλειοί. Τα λαπηθιώτικα υφαντά, με τη μεγάλη ποικιλία και τέχνη τους, ήταν ξακουστά, όχι μόνο στην Κύπρο, αλλά και στο εξωτερικό, όπου εξάγονταν από τους εμπόρους της Λευκωσίας.
Τα λαπηθιώτικα μεταξωτά ήταν από τα ωραιότερα υφάσματα που έχει να επιδείξει η κυπριακή υφαντική τέχνη, που για πολλές υφάντριες ήταν το βιοποριστικό τους επάγγελμα.
Η Λάπηθος ήταν ξακουστή για το μετάξι της και θεωρείται πρωτοπόρος, τόσο στην εκτροφή του μεταξοσκώληκα, όσο και στην τέχνη της μεταξουργίας.

Ξυλουργία – Ξυλογλυπτική
ΗΞυλογλυπτική τέχνη της κατεργασίας και διακόσμησης του ξύλου αναπτύχθηκε στη Λάπηθο από τα πολύ παλιά χρόνια και έχει να επιδείξει αριστουργηματικές κατασκευές: Γεωργικά εργαλεία, οικοδομικά και οικιακά είδη, έπιπλα, εκκλησιαστικά είδη και άλλα, όλα διακοσμημένα στο χέρι με υπέροχες παραστάσεις  γεωμετρικές και άλλες, παρμένες από το φυσικό περιβάλλον.
Ξακουστά τα περίφημα  λαπηθιώτικα σεντούκια, όπου οι γυναίκες φύλαγαν την προίκα τους και δεν έλειπαν από κανένα σπίτι.
Η Ξυλουργία, συναφής προς την οικοδομική τέχνη, μέσω της υλοτομίας προϋπήρξε, αφού η μη κατεργάσιμη ξυλεία κατευθείαν από τα δάση χρησίμευσε στην αρχαιότητα για την κατασκευή των πρόχειρων ξύλινων οικισμών.
Στη Λάπηθο η Ξυλουργία, από πολύ νωρίς, σε συνδυασμό με τις άλλες λαϊκές τέχνες, όπως τη Σιδηρουργία και την Οικοδομική,  αναπτύχθηκε σε μεγάλο βαθμό για να διατηρηθεί με διάφορες μορφές μέχρι τις μέρες μας ως μια αξιόλογη και αξιοθαύμαστη λαϊκή τέχνη.
Σε συνδυασμό με τη βαριά Σιδηρουργία δημιουργήθησαν τα ναυπηγεία, όπου κατασκευάζονταν τα πλοία. «Λάπηθος έστι πόλις ύφορμον έχουσα και νεώρια, Λακώνων κτίσμα και Πραξάνδρου» λέγει ο Ιστορικός και Γεωγράφος Στράβωνας στην περί Λαπήθου αναφορά του το έτος 30 μ.Χ.
Παράλληλα με τις σημαντικές λαϊκές τέχνες,  στον χώρο της Λαπήθου αναπτύχθηκαν και κάποιες άλλες τέχνες μικρότερης εμβέλειας, καθώς και μικροβιοτεχνίες, όπως ήταν η Λευκοσιδηρουργία (οι γνωστοί «τενεκετζήδες»), η Καλαθοπλεκτική και η Χρυσοχοΐα, τέχνες οι οποίες σιγά σιγά εξασθένησαν και χάθηκαν πρωτύτερα ή οι μαστόροι τους εγκατέλειψαν τη Λάπηθο για να εγκατασταθούν σε άλλα μέρη της Κύπρου με καλύτερες προοπτικές.
Τρεις από τις κυριότερες Λαϊκές Τέχνες συνεχίζουν τη λειτουργεία τους μέχρι σήμερα και έχουν ήδη  εγγραφεί στον Εθνικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Κύπρου.
Αυτές είναι:
Εφυαλωμένη Κεραμική της Λαπήθου (Αγγειοπλαστική)
Λαπηθιώτικη Δαντέλα – Πιπίλλα (Κεντητική)
Λαπηθιώτικα Μαχαίρια – Τσιακκούθκια (Σιδηρουργία – Μαχαιροποιία)

Nερόμυλοι της Λαπήθου
Οι νερόμυλοι της Λαπήθου, δεκαεννέα τον αριθμό μέχρι τη δεκαετία του 1940 και  είκοσι ένας κατά τα παλαιότερα χρόνια, ήταν κτισμένοι κατά μήκος της ροής του ποταμού του Κεφαλόβρυσου, που διέσχιζε την ενορία της Αγίας Παρασκευής, συνέχιζε μέσω της ενορίας του Τιμίου Προδρόμου και κατέληγε στον καταπράσινο κάμπο της Λαπήθου.
Σε ιστορικές αναφορές (βλ. Κυπριακά Χρονικά, τεύχος Χ. 1934, σελίδα 230) η παρουσία των νερόμυλων της Λαπήθου ανάγεται πριν από την περίοδο της Τουρκοκρατίας στην Κύπρο και συγκεκριμένα στο 1478 μ.Χ., όπου ο Ιταλός Jovanes de Negreponte, σε διαθήκη της τότε εποχής, αναφέρεται να κατείχε νερόμυλο στη Λάπηθο. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει την ύπαρξη των νερόμυλων στη Λάπηθο κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας στο νησί, ακόμη και επί Φραγκοκρατίας, αφού λατινικές ονομασίες αναφέρονται και μεταγενέστερα.
Οι τρεις τελευταίοι νερόμυλοι βρισκόντουσαν στην ενορία του Τιμίου Προδρόμου, ενώ οι υπόλοιποι στην ενορία της Αγίας Παρασκευής.
Η κατασκευή και η συνεχής χρήση τόσων πολλών νερόμυλων από τα χρόνια της Φραγκοκρατίας καταμαρτυρεί την ύπαρξη μιας έντονης βιομηχανικής δραστηριότητας και αναπτυγμένης ζωής στη Λάπηθο, που φτάνει μέσα από τα βάθη αιώνων και που οφείλεται στην εφευρετικότητα και την εργατικότητα των Λαπηθίων. Ανακάλυψαν τη μαγική δύναμη του νερού και την αξιοποίησαν με κάθε δυνατό τρόπο προς όφελος των κατοίκων και της οικονομίας, με αποτέλεσμα να βλέπουμε σήμερα την ανθρωπότητα, εν μέσω βιομηχανικής επανάστασης, με δυσκολία και εναγωνίως να προσπαθεί να επιστρέψει πίσω στις πρωτογενείς μορφές ενέργειας, όπως είναι το νερό, ο ήλιος, ο αέρας, εκεί δηλαδή που οι Λαπηθιώτες πρωτοπόρησαν εκατοντάδες χρόνια πριν.

Ο Δήμος Λαπήθου σήμερα στεγάζεται και λειτουργεί προσωρινά στην οδό Προδρόμου 36, 2063 Στρόβολο, Λευκωσία Κύπρος.